Bu giriş yazısında, Prizrenli sosyologlar Sezgin Boynik ve Tevfik Rada’nın sosyalist Yugoslavya’da Türk ulus ideolojisinin inşasını ele alan araştırma projesi tanıtılacaktır.
Bu proje, Yugoslavya’da Türkçe konuşan halkın milli kimlik olgusunu nasıl deneyimlediklerini irdeliyor. Bu sayede sosyalizm ve milliyetçilik ilişkisi hakkında yeni bir bakış açısı oluşturuyor ve modernleşme projesi ile olan karmaşık ilişkiyi de ortaya konmuş oluyor. Projenin amacı, milliyetçiliği açıklanamayan ve gizemli bir olgu olarak gören yaklaşımlardan arındırmaktır. Proje, milliyetçiliğin oluşmasında bilimsel, tarihsel ve somut bir yaklaşım getirmeyi planlamaktadır.
1945-1991 yılları arasında Kosova ve Makedonya’da üretilmiş basılı kaynakları temel alan araştırma kültürel, sanatsal ve düşünsel faaliyetleri kapsıyor. Araştırmanın ana tezi, ulus ideolojisinin ancak politik kurumlara bağlı somut maddi etkilerde bulunabildiği görüşüdür. Bu teze göre milliyetçilik, kendi başına var olamayan bir olgudur. Başka bir deyişle, milliyetçilik ‘kendi’ pür varlığını sürdüremez. Milliyetçilik ve milli kimlikler ancak somut kurumlar sayesinde vücut bulabilirler. Kısacası, milliyetçilik her zaman kurumlar sayesinde var olur.
Araştırma, milliyetçiliği belirli sınırları olan bir olgu olarak ele alacaktır. Böylece, milliyetçiliği kendine has sınırlar içinde var olan bir fenomen olarak ele alan ve onu ebedi bir tahayyül olarak savunan muhafazakar görüşleri eleştirecek, bu sayede halkların dayanışmasını temel alan tahayyüllerin daha iyi anlaşılması amaçlanacaktır. Araştırmanın dayandığı iki önemli tezi şöyle özetlemek mümkündür:
. Yugoslavya’da Türk milliyetçiliği ile sosyalizmin ideolojik ve politik kurumlarının iç içe geçmesi. Bu tez, çok kültürlü sosyalist kurumlarda var olan yerel, etnik ve milli anlayışın içinde barındırdığı çelişkiyle alakalıdır. Yugoslavya Türk milliyetçiliği bu temel gerilim üzerine inşa edilmiştir.
. İdeolojik ve politik çelişkiler bir yana, bu gerilimli ulusal form aynı zamanda modernleşme sürecinin anlaşılmasında önemli bir noktadır. Bu fenomenin araştırılması ile birlikte, Makedonya ve Kosova’da biçimlenmiş ve daha geniş toplumsal sorunlara da değinecek bir modernleşme olgusu da ele alınmış olacaktır.
Sürmekte olan pandeminin yarattığı kısıtlamalardan dolayı araştırmanın ilk safhası Yugoslavya Türk milli kimliğinin oluşmasında etkili olmuş bazı belgelerin tartışmaya açılması ile sürdürülecektir. Bu belgeler, sosyalist Yugoslavya’da üretilip yayınlanmış bilimsel çalışmalar, denemeler, istatistik raporları, bibliyografik belgeler, popüler kitaplar, şehir rehberleri ve anılar olacaktır. Her hafta, yukarıda bahsi geçen zaman dilimine ait bir belge ve araştırmacılar tarafından yazılıp bu belgeyi tarihsel bağlamıyla beraber sunacak bir giriş yazısı yayınlanacaktır.
İki yıl sürecek olan proje kapsamı içerisinde özel ve kamu arşivlerinde var olan belgeler incelenecek; sosyalist Yugoslavya’da Türk ulus ideolojisinin oluşumunda aktif rol oynamış kişilerle de söyleşiler düzenlenecektir.
Önümüzdeki yıldan başlayarak proje, her biri Yugoslavya’daki Türk ulusal oluşumunun belirli bir yönünü ele alan kitapçık dizisinin yayınlanmasıyla sonuçlanacak. Projede, yayınların yanı sıra bu tarihsel dinamikleri günümüzün değişen ulusal kimlikleri bağlamında ele alan tartışmalar, konferanslar ve sergiler de yer alıyor.